Poruszając temat olejów silnikowych nie sposób jest nie wspomnieć o lepkości. Jest to najważniejszy parametr środków smarnych, który w dużej mierze świadczy o jakości oleju. Bardzo wiele osób utożsamia go z gęstością cieszy, co jest dość powszechnym błędem. W istocie jest to wielkość fizyczna, która opisuje zachowanie cieczy w danej temperaturze. Jest to parametr, który ma duży związek na zachowanie filmu olejowego – warstwy, która pokrywa pracującą powierzchnię. Skuteczna ochrona oleju naturalnie jest możliwa wyłącznie, gdy film nie zostanie zerwany. Nasuwa się pytanie – jaka wartość lepkości jest najlepsza? Czy zawsze będziemy dążyli do tego, aby ten współczynnik był jak najniższy? Okazuje się, że nie jest to zasadą. Każdorazowo dobór oleju dokonuje się pod konkretne urządzenie oraz warunki w jakich będzie ono pracowało.

Lepkość jako wielkość fizyczna

W ujęciu fizycznym lepkość jest właściwością płynów i plastycznych ciał stałych, która opisuje ich tarcie wewnętrzne. Składają się one z warstw, które przesuwają się względem siebie w czasie przepływu. W praktyce stosuje się dwie różne wielkości fizyczne – lepkość dynamiczną oraz lepkość kinematyczną. W dziedzinie olejów silnikowych stosowanych w przemyśle najczęściej stosowana jest ta druga, która wyraża również gęstość cieczy (jest to iloraz lepkości dynamicznej i gęstości). Dalsze przytaczanie definicji fizycznych nie ma sensu, bo nie są one obrazowe i dla osób nie będących fizykami są trudne do zrozumienia. Dla lepszego zobrazowania niech posłuży nam przykład z łyżką zanurzoną w miodzie. Będzie ona opadała powoli aż znajdzie się na samym dnie. Dla większości osób jest to efekt gęstości miodu, co jest błędne – za powolne opadanie odpowiedzialna jest lepkość tego płynu. Gęstością jest stosunek masy substancji do zajmowanej powierzchni, czyli całkiem coś innego. Im olej ma mniejszą lepkość tym jest bardziej ciekły – w czasie przepływu zużywa mniej energii.

Wpływ lepkości na układ mechaniczny

W idealnych warunkach dążyłoby się do tego, aby olej silnikowy np. do maszyny przemysłowej cechował się możliwie jak najniższą wartością lepkości. W ten sposób zapewnione zostałoby odpowiednie smarowanie i energooszczędność pracy. W praktyce lepkość olejów wpływa również na wiele innych parametrów: wpływa również na szczelność pracującego silnika, chroni układ przez korozją, utrzymuje w czystości blok silnika oraz przyczynia się do tłumienia drgań. Ważną cechą olejów – która nie została wcześniej wspomniana – jest zmienność lepkości pod wpływem temperatury. Oleje stają się bardziej płynne w wysokiej temperaturze. W przypadku olejów o niskiej lepkości może dojść do zerwania filmu olejowego oraz wystąpienia tarcia metal-metal. Zastosowanie zbyt lepkiego w niskiej temperaturze doprowadzi do miejscowego wzrostu temperatury i uszkodzenia układu. Stąd dobranie odpowiedniego środka smarnego jak tak ważne. Stosowane obecnie oleje mają duży zakres pracy, co minimalizuje ryzyko wystąpienia problemów wspominanych wcześniej. Stosuje się tzw. wskaźnik lepkości, który wyraża zachowanie oleju na zmianę temperatury. Im jest on wyższy tym lepiej będzie radził sobie w zmiennym środowisku. W zastosowaniach przemysłowych, w fabrykach lub zakładach produkcyjnych możliwe jest zapewnienie stałych i kontrolowanych warunków pracy – stosuje się oleje o wskaźniku lepkości 50-100.